Tadeusz Zawadzki „Zośka” (1921 – 1943)
Tadeusz Zawadzki przyszedł na świat 24 stycznia 1921 r. w Warszawie w kamienicy przy ulicy Pięknej 58 jako najmłodsze dziecko Józefa Zawadzkiego i Leony z Siemieńskich. Ojciec był profesorem chemii na Politechnice Warszawskiej a w 1936 r. objął stanowisko rektora tej uczelni. Był również członkiem wielu towarzystw naukowych oraz pionierem naukowego ujęcia technologii chemicznej. Matka, Leona Siemieńska od 1915 r. pracowała w Wydziale Oświecenia. Po odzyskaniu niepodległości stanęła na czele Działu Kształcenia Nauczycieli Szkół Powszechnych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Tadeusz Zawadzki miał o dwa lata starszą siostrę Annę. W 1927 roku rozpoczął naukę w Prywatnej Szkole Powszechnej założonej przez Towarzystwo Szkoły Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16. Następnie 1 września 1931 roku, przekroczył progi sławnego już wówczas I Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego znajdującego się na ul. Myśliwieckiej 6. W klasie razem z Tadeuszem byli m.in. Aleksy Dawidowski oraz Jan Bytnar, późniejsi bohaterowie książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”. Jesienią 1933 r. wstąpił do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. W czerwcu 1937 roku zdał tzw. „małą maturę”. Po zakończeniu gimnazjum Tadeusz Zawadzki rozpoczął naukę w klasie matematyczno-fizycznej w Liceum im. Stefana Batorego. W maju 1939 roku „Zośka” przystąpił do egzaminu dojrzałości. Po wybuchu II wojny światowej siedmiu członków kadry 23 WDH utworzyło zespół na wzór kręgu starszoharcerskiego, którego komendę objął „Zośka”. Już w końcu października nawiązali oni kontakt z organizacją PLAN. Od stycznia do lipca 1940 r. zespół Zawadzkiego poprzez kontakty Lechosława Domańskiego z Aleksandrem Kamińskim rozpoczął działalność w komórce utrzymującej łączność z więźniami, wchodzącej w skład struktury Biura Informacji i Propagandy SZP-ZWZ. Wiosną 1940 r. Tadeusz Zawadzki zorganizował dla kolegów ze swojej klasy tajne zajęcia z zakresu Wydziału Mechanicznego Politechniki. W grudniu 1940 r. powstała utworzona przez Aleksandra Kamińskiego Organizacja Małego Sabotażu „Wawer” powiązana z Okręgiem Warszawskim Związku Walki Zbrojnej. Na początku 1941 r. „Zośka” ze swoimi harcerzami po wykonaniu próbnych zadań złożył „Przyrzeczenie szaroszeregowe i przysięgę wawerską”. W październiku 1941 r. Tadeusz Zawadzki stanął na czele Hufca Mokotów Górny Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów. W 1942 r. „Zośka” rozpoczął naukę na Wydziale Chemii Technicznej w Wyższej Szkole Technicznej. Pod koniec 1942 r. Zawadzki zmuszony był przerwać naukę ze względu na swoje zaangażowanie w pracy konspiracyjnej. W maju 1942 r. „Zośka” został wysłany na kurs podharcmistrzowski zwany „Szkołą za lasem” i został mianowany podharcmistrzem z zaliczeniem służby od 15 sierpnia 1942 roku. W grudniu 1942 r. ukończył II turnus Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ–AK. Pod koniec 1942 roku powstały Grupy Szturmowe, które stanowiły jeden z zespołów żołnierzy Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. Dowódcą wojskowym GS z ramienia Kedywu KG AK został ppor. phm. Ryszard Białous, natomiast jego zastępcą, a zarazem komendantem harcerskim w Chorągwi Warszawskiej mianowano phm. Tadeusza Zawadzkiego awansowanego w styczniu 1943 r. na stopień kaprala podchorążego.
„Zośka” brał udział i dowodził w wielu akcjach bojowych: „Wieniec II” (jako dowódca patrolu, który wysadził przepust kolejowy pod Kraśnikiem), wykonanie wyroku śmierci na konfidencie gestapo Ludwiku Herbercie 16 stycznia 1943 r. (jako dowódca grupy), „Bracka” (jako dowódca akcji). Na początku 1943 roku doszło do aresztowań w warszawskich Grupach Szturmowych. 18 marca 1943 roku Gestapo wtargnęło do mieszkania dowódcy Hufca Praga GS pchor. phm. Henryka Ostrowskiego „Heńka”. Pięć dni później, 23 marca aresztowany został pchor. phm. Jan Bytnar „Rudy”, dowódca Hufca Południe GS. 26 marca przeprowadzono akcję odbicia więźniów, która przeszła do historii jako Akcja pod Arsenałem. Inicjatorem uwolnienia „Rudego” i dowódcą Sekcji Atak był Tadeusz Zawadzki. Za bohaterską postawę został odznaczony Krzyżem Walecznych. W nocy z 19 na 20 maja 1943 r. „Zośka” był zastępcą dowódcy akcji pod Celestynowem, której celem było odbicie transportu więźniów politycznych przewożonych pociągiem z więzienia na Zamku Lubelskim przez Warszawę do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. W nocy z 5 na 6 czerwca 1943 r. Zawadzki dowodził akcją wysadzenia mostu kolejowego pod Czarnocinem. 10 lipca 1943 r. „Zośka” został zatrzymany przez żandarmerię niemiecką i osadzony w obozie pracy na „Gęsiówce”. Po kilku dniach, dzięki staraniom Zygmunta Kaczyńskiego „Wesołego” został wypuszczony. Rozkazem naczelnika Szarych Szeregów Stanisława Broniewskiego „Orszy” nr L.5 z dnia 15 sierpnia 1943 roku otrzymał stopień harcmistrza. 20 sierpnia 1943 r. wziął udział w charakterze zastępcy dowódcy i obserwatora w ataku na strażnicę graniczną w Sieczychach. Podczas szturmu budynku Tadeusz Zawadzki został śmiertelnie ranny. 24 sierpnia ciało „Zośki” zostało przewiezione do kościoła św. Jozafata na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, gdzie odbyła się msza pogrzebowa. Został pochowany pod fałszywym nazwiskiem „Tadeusz Górecki”. „Zośka” spoczął w Kwaterze Brzozowych Krzyży, obok swoich najbliższych przyjaciół: „Rudego” i „Alka”.
Rozkazem z dnia 1 września 1943 roku rozkazem L.1/43 warszawski oddział Grup Szturmowych noszący nazwę „Wisła” – OS „Jerzy” przemianowano na batalion o strukturze całkowicie wojskowej przy Kedywie Komendy Głównej. Postanowiono, że dla uczczenia pamięci bohaterskiej śmierci na polu walki d-cy OS „Wisła” śp. Tadeusza – „Zośki” – przyjmujemy go na patrona Baonu, którego nazwa zostaje ustalona na Baon SS Zośka.” Dowódcą batalionu został por. Ryszard Białous ps. „Jerzy.
Tadeusz Zawadzki poległ w wieku 22 lat. Pośmiertnie został awansowany do stopnia podporucznika. Za akcję w Sieczychach otrzymał Order Virtuti Militari V klasy. Pośmiertnie odznaczony po raz drugi Krzyżem Walecznych. W 2009 r. uhonorowano go Orderem Odrodzenia Polski II klasy. Jest jednym z głównych bohaterów książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”. Obecnie wiele drużyn harcerskich nosi jego imię.
Ewa Celińska-Pyśk